تعـریف متغیرها و وارد کردن داده­ ها

  برای انجام محاسبات کامپیوتری با برنامه SPSS، ابتدا باید داده ­های گردآوری شده را وارد برنامه­ کرده، ویژگی­ های آن­ها را برای برنامه تعریف کنیم و در مرحله بعد به پردازش و اصلاحاتی مانند برطرف­ کردن خطاهایی که طی گردآوری داده ­ها و انتقال آن­ها به برنامه پیش می ­آید بپردازیم تا برای محاسبات آماری آماده شود. در این بخش نحوه تعریف متغیرها و سپس نحوه ورود داده ­ها در برنامه SPSS آموزش داده می­ شود.

1)  تعریف متغیرها
   به طور معمول (در پژوهش­ های مبتنی بر پرسشنامه) منظور از متغیر، سوالات پرسشنامه است. سوالاتی مثل جنس، سن، تحصیلات، معدل و غیره همگی یک متغیر محسوب می­ شوند و باید هر کدام از آن­ها را به عنوان یک متغیر در برنامه تعریف کرد. دقت شود که هر سوال پرسشنامه، یک متغیر محسوب می ­شود.
در پرسشنامه این کتاب، ما با 31 سوال (13 سوال مربوط به خصوصیات استاد، 5 سوال مربوط به تمایل به آموختن برنامه SPSS و ...) مواجه ایم و باید 31 متغیر در برنامه تعریف کنیم. در ادامه به نحوه تعریف متغیرها می ­پردازیم و متغیرهای جنس افراد (زن یا مرد بودن) و سن پاسخگویان را به عنوان تمرین و مثال در برنامه تعریف می­ کنیم.
جهت تعریف متغیرها باید وارد پنجره (Variable View) شویم. در این پنجره همان طور که مشخص است 11 ستون (در نسخه ­های پایین­ تر 10 ستون) وجود دارد که هر ستون مربوط به تعریف و تعیین یک خصوصیت متغیر است.

•  نکته: گاهی تنها تعریف نام متغیر ضرورت دارد و ضرورتی به تعریف سایر خصوصیات متغیر نیست. اما چنانچه متغیر ما در سطح اسمی یا ترتیبی باشد لازم است مقادیر کد یا ارزش­ های متغیر هم تعریف گردد.

•  نکته: همیشه قبل از تعریف کردن متغیرها و ورود داده ­ها، پرسشنامه­ های حاوی اطلاعات را شماره­ گذاری کرده و در برنامه اولین متغیری که تعریف می­ کنیم متغیر شماره پاسخگو یا شماره پرسشنامه باشد.
   

 
در جدول 2-3 به توضیح کاربرد هرکدام از اجزای پنجره تعریف متغیرها پرداخته ­ایم.
 

جدول 2-3- کاربرد اجزاء مختلف پنجره تعریف متغیر

 
مثال                    

تعریف متغیر جنس (زن و مرد)
اجـ ـرا:
جهت فعال کردن هر خانه مربوط به تعریف متغیرها کافی است در داخل خانه­ ها کلیک کرده و روی کادر یا علامت ظاهر شده مجددا کلیک کنیم.
1) نام گذاری:
در کادر NAME نامی برای متغیر خود انتخاب می­ کنیم. در نسخه­ های جدید برنامه می­ توانیم اسامی را فارسی بگذاریم ولی در نسخه ­های قدیمی ­تر ممکن است با مشکلاتی در فارسی نوشتن نام­ ها مواجه شویم. همچنین بدین دلیل که  قرار­دادن فاصله بین کلمات در کادر نام امکان ­پذیر نیست باید یا نام­ ها را تک کلمه ­ای انتخاب کرد و یا بین دو کلمه به جای قرار­دادن فاصله، یک علامت مانند نقطه قرار داد. موارد زیر را باید در نگارش نام متغیرها رعایت کرد:
نام متغیر نباید بیش از 8 کاراکتر (نه حرف) باشد.
نام متغیر را نمی­ توان با یک عدد یا علامت (مانند !، ؟، * یا @) شروع کرد، اما می ­تواند شامل حروف، اعداد یا یکی از کاراکترهای @ ، _ یا نقطه باشد. اگر از کاراکترهای غیرمجاز استفاده کنیم، هنگام خارج ­شدن از ستون نام، برنامه پیام خطا خواهد داد و نام­ گذاری انجام نخواهد شد.
بین کاراکترهای نام متغیر، نباید فاصله وجود داشته باشد.
در نام­ گذاری، حروف کوچک و بزرگ با یکدیگر فرقی ندارند.
نام متغیر باید منحصر به­ فرد باشد (دو متغیر نمی توانند نام یکسان داشته باشند).

2) تعیین اعشار:
در کادر Decimals می­ توانیم تعداد اعشار متغیرها را تغییر بدهیم. به طور پیش­ فرض تعداد 2 اعشار برای متغیرها درنظر گرفته شده است. در مورد متغیر جنس چون تنها با دو عدد 1 و 2 مواجه هستیم، نیازی به اعشار نداریم و تعداد اعشار را صفر قرار می دهیم.

3) کدگذاری:
در کادر Value کد یا عددی را که برای هر طبقه در نظر گرفته ­ایم می ­نویسیم. متغیر جنس از دو طبقه زن و مرد تشکیل شده است که ما به صورت قراردادی به زنان کد 1 و به مردان کد 2 را اختصاص می ­دهیم.
جنس افراد متغیری اسمی است و شامل دو طبقه مرد و زن می ­شود. در برنامه SPSS مقدار هر متغیر را با عدد نشان داده و تعریف می­ کنیم. در نتیجه ما باید به جای این که در برنامه، در ستون مربوط به جنس افراد بنویسیم زن یا مرد؛ زن یا مرد بودن افراد را باید با عدد مشخص کنیم (کدگذاری). رایج است که برای تعریف متغیرهای اسمی و ترتیبی از اعداد تک رقمی استفاده می­ کنند و به اولین طبقه کد یا ارزش 1 را می ­دهند و به طبقه دیگر 2 و به همین شکل الی آخر. در مثال مربوط به جنس افراد نیز چون ما با دو طبقه زن یا مرد روبرو هستیم در نتیجه باید به یک طبقه کد 1 و به طبقه دیگر کد 2 بدهیم. در متغیرهای اسمی (مثل قومیت، وضعیت تاهل و دین) تفاوتی وجود ندارد که به کدام متغیر چه ارزش یا کدی را اختصاص بدهیم. در نتیجه ما به­ طور اختیاری به کسی که زن باشد در برنامه کد 1 می ­دهیم و به کسی که مرد باشد در برنامه کد 2 می­ دهیم.
چنانچه متغیر ما ترتیبی (میزان تحصیلات یا میزان درآمد شامل سه طبقه کم ­درآمد، میان ­درآمد و پردرآمد) باشد باید ترتیب طبقات لحاظ گردد و کدگذاری متناسب با رتبه و ترتیب طبقات باشد. مثلا اگر تحصیلات افراد را به صورت ترتیبی سنجیده و طبقات شامل سیکل، دیپلم، لیسانس و فوق لیسانس باشد، در این صورت باید ترتیب کددهی متناسب با میزان تحصیلات افراد باشد و به سیکل کد 1 ، به دیپلم کد 2 ، به لیسانس کد 3 و به فوق لیسانس کد 4 اختصاص بدهیم. در مورد متغیرهایی که در قالب طیف لیکرت سنجیده شده اند نیز این نکته باید رعایت شود. مثلا در یک طیف سه گزینه­ ای؛ به مخالفم کد 1 ، به بی ­نظر کد 2 و به موافقم کد 3 اختصاص می­ دهیم. 

•   نکته: کدگذاری طبقات متغیرهای اسمی تنها جهت سهولت ورود اطلاعات به کامپیوتر است و کدگذاری به هیچ وجه به معنای کمّی ­شدن طبقات نیست و به این معنا نیست که زن معادل عدد 1 است و مرد معادل عدد 2 است. همچنین برای متغیرهای فاصله­ ای/نسبی (مانند سن، معدل یا بهره هوشی)، کدگذاری صورت نمی­ گیرد و نمره افراد در این متغیرها به طور مستقیم وارد برنامه می­ شود.

4) تعریف برچسب:

در کادر Label برچسب هر متغیر را می ­نویسیم. متغیر جنس نیازی به توضیح بیشتر ندارد و برخورداری از نام کفایت     می­ کند. قواعدی که در نام­ گذاری متغیرها صادق است، در مورد تعریف­ کردن برچسب متغیرها در ستون Label صدق نمی ­کند. برای متغیر جنس پاسخ گویان ضرورتی به تعریف سایر مشخصات (تعیین نوع متغیر، عرض ستون، تعریف برچسب، تعداد اعشار و تعریف داده ­های ناقص) و تغییر پیش ­فرض ­های آنان نیست و تعریف این مشخصات اختیاری است.

5) چیدمان:
  در کادر Align می توانیم طریقه چینش داده را در درون هر خانه تغییر بدهیم. برای نمونه می­ توانیم­ با کلیک در درون هر خانه، طریقه­ چینش ­متغیرها را وسط ­چین (Center) انتخاب کنیم.

 
6) سطح سنجش
در کادر  Measureمی­توانیم سطح سنجش متغیر را انتخاب کنیم جنس افراد متغیری اسمی است. در نتیجه در کادر مربوطه، گزینه Nominal (اسمی) را انتخاب می­ کنیم ( Ordinalبه معنای رتبه ­ای و Scale معادل فاصله­ ای/نسبی است).

 
شکل زیر نحوه تعریف متغیر جنس را نشان می­ دهد.

 
2) وارد کردن داده­ ها:
بعد از تعریف متغیرها در پنجره متغیرها (Variable View)، وارد پنجره داده ها (Data View)­می­ شویم. در این پنجره باید اطلاعات مربوط به پاسخگویان یا اطلاعات پرسشنامه­ ها را وارد نماییم.
در هنگام وارد کردن داده ­ها در پنجره داده ­ها، به صورت ردیفی یا سطری پیش می­ رویم و در هر مرحله تمامی اطلاعات مربوط به یک پاسخگو را وارد برنامه می ­کنیم. به طور معمول، هر ردیف نشان دهنده یک پاسخگو و هر ستون نشان دهنده یک متغیر است.

اجـ ـرا:
ابتدا تمامی پرسشنامه­ ها را از عدد 1 شروع به شماره­ گذاری می­ کنیم. شماره­ گذاری پرسشنامه­ ها در مرحله بازبینی و اصلاح به ما کمک می­ کند تا اشتباهات را یافته و تصحیح نماییم. ضمنا از دوباره­ کاری­ های احتمالی جلوگیری کرده و به فرآیند وارد کردن اطلاعات نظم می ­بخشد.

•       نکته: بعد از این­که همه متغیرها را در پنجره متغیرها تعریف کردیم به پنجره داده ­ها می­ دهیم. همچنین در هر مرحله اطلاعات یک پاسخگو یا پرسشنامه را وارد می ­نماییم و بعد­  از ­این که اطلاعات هر پاسخگو به­ طورکامل وارد شد، به­ سراغ پاسخگوی بعدی می ­رویم.

شکل بالا مربوط به پنجره داده­ ها بوده و درآن اطلاعات پاسخگویان وارد برنامه شده است. مطابق شکل، هر سطر نشان دهنده یک پاسخگو است و هر ستون نیز اختصاص به یک متغیر دارد. مثلا در مورد سطر مشخص شده باید گفت که ستون اول (موردها) نشان ­دهنده شماره پاسخگو یا شماره پرسشنامه است و از 1 شروع شده و به ترتیب بالا می­رود(2، 3، 4 و ...). ستون دوم (جنس) نشان­ دهنده متغیر جنس پاسخگو است که برابر با 1 است و نشان می­ دهد که پاسخگوی اول زن است. ستون سوم (تعداد اعضا) نشان دهنده تعداد اعضای خانواده است و تعداد اعضای خانواده فرد اول برابر با 4 نفر است. ستون چهارم (تحصیلات) نشان­ دهنده میزان تحصیلات است و نشان می ­دهد که پاسخگوی اول میزان تحصیلاتش برابر با فوق ­دیپلم (کد 3) است و سایر متغیرها نیز به همین ترتیب. ستون مشخص شده نیز جنس هر پاسخگو را نشان می­ دهد، که در کادر مشخص شده می­توان گفت که سه نفر اول زن هستند (کد 1 مربوط به جنس زن و کد 2 مربوط به جنس مرد است).